Dom Józefa Mackiewicza
W podwileńskiej miejscowości Czarny Bór powstaje Ośrodek Pracy Twórczej im. Józefa Mackiewicza upamiętniający postać artysty i idee jego twórczości. Będzie to muzeum pisarza i jego twórczości, miejsce spotkań dla lokalnej społeczności, centrum naukowe dla uczniów i młodzieży akademickiej, dające sposobność wymiany doświadczeń, poznania i zrozumienia dorobku pisarza, a także nowego spojrzenia na współczesną Polskę i Polaków.
Realizacja ratunkowych prac remontowo-konserwatorskich prowadzona przez Fundację Wileńszczyzna w Czarnym Borze na Litwie ma na celu uchronienie przed dewastacją i popadnięciem w ruinę zabytkowego domu pisarza Józefa Mackiewicza. Budynek jest jedynym chronionym prawem i objętym ochroną konserwatorską obiektem, bezpośrednio związanym z życiem i twórczością pisarza i publicysty.
Miejsce, które jest istotne dla historii i kultury Polski może odzyskać swoje znaczenie dzięki renowacji i restauracji budynku. Właśnie tu, w letniej posiadłości Mackiewiczów, gdzie przebywał i tworzył pisarz, uznawany przez niektórych za największego polskiego prozaika XX wieku, ma powstać Ośrodek Pracy Twórczej im. Józefa Mackiewicza upamiętniający postać artysty i idee jego twórczości. W tym miejscu planowane jest powstanie muzeum pisarza i jego twórczości, miejsce spotkań dla lokalnej społeczności, centrum naukowe dla uczniów i młodzieży akademickiej dające sposobność wymiany doświadczeń, poznania i zrozumienia dorobku pisarza, a także nowego spojrzenia na współczesną Polskę i kondycję polskich elit.
Drewniany dom Józefa Mackiewicza, posadowiony na działce o powierzchni 2 500 metrów kwadratowych, od kilkunastu lat ulegał stopniowej dewastacji. Na początku 2013 r. Fundacja „Wileńszczyzna” nabyła zapomnianą posiadłość znakomitego polskiego pisarza.
W 2014 roku zrealizowano pierwszy etap prac przygotowawczych do renowacji dworku, polegający na zabezpieczeniu terenu i samego budynku.
Kolejno przystąpiono do kompleksowych działań remontowo-konserwatorskich, obejmujących prace przy fundamentach, konstrukcji ścian i stropu oraz dachu. Do 30 grudnia 2016 roku wykonano przyłącze elektryczne; przeprowadzono prace rozbiórkowe demontażowe i zabezpieczające; naprawiono i wzmocniono fundamenty; wymieniono podwaliny oraz zniszczone belki konstrukcji zrębowej; naprawiono i wzmocniono strop; wykonano remont więźby dachowej i wymianę pokrycia dachowego. Przeprowadzono także konserwację stolarki okiennej i drzwiowej z częściową wymianą elementów.
W 2016 roku zostały również przeprowadzone następujące prace konserwatorskie przy zdemontowanym szalunku: wykonano konserwację drewna oraz naprawy stolarskie; wykonano rekonstrukcję zniszczonych części szalunku; drewno zabezpieczono przeciwgrzybiczo i zaimpregnowano oraz wykonano rekonstrukcję monochromii na szalunku.
W 2017 roku realizowane są prace konserwatorskie przy posadzkach parteru i piętra oraz remont komina. Przeprowadzone zostały prace przy instalacjach elektrycznych, centralnego ogrzewania oraz wodociągowych i kanalizacyjnych. Wokół terenu budowane jest drewniane ogrodzenie na podmurówce.
Po przeprowadzeniu ostatnich prac i wyposażenia Domu jest zaplanowane otwarcie Ośrodka Pracy Twórczej im. Józefa Mackiewicza – studenckiego centrum naukowego, przeznaczonego przede wszystkim dla młodzieży akademickiej, w celu propagowania literatury, historii i wymiany doświadczeń. Letniskowy dom Józefa Mackiewicza przede wszystkim powinien posłużyć dla kształtowania młodzieży, poznania postaci Józefa Mackiewicza jako osoby unikalnej i awangardzkiej. Ośrodek kultury ma służyć szerzeniu i krzewieniu polskich tradycji na Wileńszczyźnie i promocji turystycznej dla gości miasta oraz lokalnych mieszkańców.
Józef Mackiewicz
jeden z największych polskich prozaików XX wieku. Jego życiowym mottem były słowa: “jedynie prawda jest ciekawa”. Autor setek reportaży z utraconych bezpowrotnie Kresów oraz kilkunastu książek.
Urodził się 1 kwietnia 1902 w Petersburgu. Jako gimnazjalista wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu studiów prowadził działalność dziennikarską, publicystyczną i literacką. W swej twórczości poruszał problematykę historii XX w. Po zakończeniu II wojny światowej mieszkał na emigracji: od 1947 r. w Londynie, od 1955 w Monachium, gdzie zmarł 31 stycznia 1985 r.
Zasłynął jako bezkompromisowy i nieprzejednany przeciwnik wszelkich totalitaryzmów. Krytykując polityków wszystkich ugrupowań brał zawsze w obronę człowieka, niezależnie od jego narodowości i wyznania. Pisarz wielokrotnie odznaczony był emigracyjnymi nagrodami literackimi i cieszył się niesłabnącą popularnością wśród czytelników. W 1971 roku został odznaczony przez rząd londyński Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.
Wilno, tu rodzina Mackiewiczów mieszkała od 1907 r. i tu przyszły pisarz rozpoczął naukę w gimnazjum klasycznym im. Winogradowa. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej i krótkim epizodzie warszawskim, przez pewien czas studiował na Uniwersytecie Stefana Batorego. W latach 1923–1939 Józef Mackiewicz związany był z wileńskim dziennikiem „Słowo”, którego redaktorem naczelnym był jego starszy brat, Stanisław Cat-Mackiewicz. W piśmie tym publikował felietony, artykuły i reportaże, w których akcentował historyczną, kulturową i polityczną specyfikę Wileńszczyzny.
Wielonarodowościowa i różnorodna Wileńszczyzna była miejscem, gdzie Józef wychowywał się i spędził prawie cztery dekady swojego życia. Na co dzień obserwował koegzystujących Litwinów, Polaków, Białorusinów, Żydów, Tatarów i Karaimów. Okres ten nauczył go tolerancji dla odmienności kulturowych i niechęci do wszelkich nacjonalizmów.
Józef Mackiewicz pozostawił w swej twórczości publicystycznej, dziennikarskiej i literackiej świadectwa największych w XX w. zbrodni przeciw ludzkości. Jako mieszkaniec podwileńskiego Czarnego Boru znał prawdę o masowym rozstrzeliwaniu Żydów w pobliskich Ponarach.
Na zaproszenie niemieckie, ale za zgodą polskich władz podziemnych, Józef Mackiewicz uczestniczył w ekshumacji grobów polskich żołnierzy w Katyniu w 1943 roku. Pisarz pozostawił liczne dokumentalne i literackie świadectwa tej zbrodni wojennej. Czesław Miłosz napisał, że „dopóki będzie istnieć polskie piśmiennictwo, te dwa zapisy grozy dwudziestego wieku powinny być stale przypominane”.
W 1974 Wydział Slawistyczny Uniwersytetu w Kansas (USA) zgłosił kandydaturę Mackiewicza do literackiej Nagrody Nobla. Pisząc na kanwie faktów, dostrzegając dziejące się na jego oczach procesy społeczne, pisarz nie zapominał o szczegółach bliskich prawdziwego życia. Był miłośnikiem konkretu, wnikliwym obserwatorem ludzi i natury.
O naszych działaniach
2020 rok zapisał się na kartach historii za sprawą pandemii. Dla Domu Józefa Mackiewicza ten rok też był nie mniej szczególny, tylko z pozytywnego punktu widzenia.
Jesienią 2020 roku rozpoczęliśmy prace związane z realizacją nawet dwóch projektów inwestycyjnych współfinansowanych ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów dotyczących pomocy Polonii i Polaków za granicą.
Pierwszy projekt nosi tytuł “Wyposażenie wnętrza Domu Józefa Mackiewicza na Litwie”, który miał na celu aranżację i wyposażenie parteru zabytku, a w szczególności sali konferencyjnej (kiedyś salonu), przedpokoju, biura pisarza i kuchni. W dosyć krótkim czasie i przy pandemicznych warunkach udało się zrealizować zakładane rezultaty. Jedynie czekamy jeszcze na część mebli wykonywanych na zamówienie i zamontowania sprzętu multimedialnego z Polski.
Drugie zadanie pt. “Wyposażenie I. piętra Domu Józefa Mackiewicza na Litwie”, jak sama nazwa głosi, odnosi się do wyposażenia pierwszego piętra budynku, w tym pokoju gościnnego (sypialni) i przedpokoju przy schodach. W najbliższym czasie można będzie skorzystać z możliwości noclegu dla maksymalnie czterech osób – bo tyle łóżek będzie dostępnych dla przyjeżdżających. W przedpokoju przytulnego poddasza będzie możliwość poczytania książek Józefa Mackiewicza i napicia się kawy.
Wszystko to przyczyniło się do zbliżenia się o krok do realizacji celu i przeznaczenia tego budynku – jego udostępnieniu lokalnej polskiej społeczności na Litwie. Zakup podstawowych mebli i rzeczy umożliwi przeprowadzenie już pierwszych spotkań i szkoleń, które liczymy, że uda się zorganizować w 2021 roku.
KPRM niosła również nieocenioną pomoc w utrzymaniu tzw. Mackiewiczówki. Wsparcie zadania publicznego pt. “Utrzymanie Domu Józefa Mackiewicza na Litwie” umożliwiło pokrycie podstawowych kosztów utrzymania w okresie czerwiec-grudzień 2020 roku, takich jak ogrzewanie, elektryczność, Internet, ochrona budynku, administrowanie czy jego sprzątanie w środku i na zewnątrz. Choć ze względu na pandemię nie ponieśliśmy kosztów, jakie zakładaliśmy początkowo,ale środki finansowe uzyskane w ramach dotacji bardzo istotnie odciążyły Fundację w tych trudnych czasach.
Projekty zostały współfinansowane ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów dotyczących pomocy Polonii i Polaków za granicą w 2020 roku.
